Maden ipoteği, işletme ruhsatından doğan hakların rehnedilmesidir. Bu sebeple işletme ruhsatının hukuki niteliği, tanımı ve özellikleri tespit edilmelidir. Fakat öncelikle şunu belirtmek gerekir ki, bu başlık altında bizzat ve sadece işletme ruhsatı incelenecek olup ruhsattan doğan hakların kapsamı ve niteliği “maden hakkı” başlığına bırakılacaktır.
MadK’nda sayılan madenlerin işletilmesi için kural olarak öncelikle arama ruhsatı verilmekte, sonra işletme projesi ile birlikte gerekli diğer evraklar tamamlanarak başvuru yapılması halinde işletme ruhsatı düzenlenmektedir. Fakat bu kuralın bazı istisnaları mevcuttur. Örneğin MadK m. 16/1’e göre; “I. Grup, II. Grup (a) ve (c) bendi madenler için doğrudan işletme ruhsatı verilir.” Görüleceği üzere bazı madenler için doğrudan işletme ruhsatı verilmektedir. Ayrıca belirtmek gerekir ki yakın bir zamana kadar V. Grup madenlerin aranması ve işletilmesi için idareden alınan izne ruhsat değil de “sertifika” denilmekteydi. Fakat 14.02.2019 tarih ve 7164 sayılı Kanun ile V. Grup madenler için kullanılan sertifika tabiri ruhsat olarak değiştirilmiş ve kanunda kavram birliği sağlanmıştır. Böylece bu farklılıktan kaynaklanabilecek hukuksal problemler (örneğin işletme sertifikasının ipotek edilip edilemeyeceği gibi) ortadan kaldırılmıştır. Bununla birlikte 7164 sayılı Kanunun getirmiş olduğu bu değişikliğin henüz MadY’ne yansıtılmadığını belirtmek gerekmektedir86.
Ruhsatın Maden Hukuku bağlamında ne manaya geldiğini incelemeye geçmeden önce idare hukuku anlamında ne ifade ettiğine kısaca değinmek gerekmektedir. İdare hukuku doktrininde ruhsat için üzerinde uzlaşılmış bir kavram bulunmamaktadır. Hatta aynı manayı ifade etmek üzere lisans, izin, sertifika gibi birçok kavram kullanılmaktadır88. Ancak genel olarak ruhsat; “belirli bir alanda belirli kişilerin etkinlik gösterebileceğine yönelik ehil olmayı ifade eden belge89” veya “idarenin belirlenen hizmeti vermek üzere bir özel hukuk kişisini yetkilendirmesi90” şeklinde ifade edilmektedir. Ayrıca detaylı tanım vermeyen fakat ruhsatın bir idari izin olduğunu ifade eden yazarlar da bulunmaktadır91.
Ekonomik açıdan maden kavramını değerlendiren tanım ise maden yatağının işletilmeye elverişli olup olmadığına odaklanmaktadır26. Eğer bir maden yatağı herhangi bir şekilde işletilemiyorsa onu maden olarak saymak mümkün değildir. Bu engel, madenin çıkarılmasını önleyen çok sert bir kaya tabakası veya madenin okyanus tabanında olması sebebiyle ulaşılamaz olması gibi doğal bir sebep yanında madenin gerekli mineral oranlarını taşımaması ve ekonomik açıdan değersiz olması da olabilecektir.
Ruhsatın hukuki niteliğine dair ise genellikle bir görüş birliği bulunmaktadır. Buna göre, idarenin ruhsat verme işlemi, belirli bir kişiye ilişkin olup muhatabını ismen belirlediği için, birel işlem olarak sınıflandırılmaktadır. Daha da detaya inilecek olursa, ruhsat verme işlemi ile muhatap daha önceden kanun veya düzenleyici işlemlerle belirlenmiş bir statüye dâhil edildiği için birel işlemin bir çeşidi olan koşul işlem kapsamındadır. Kısaca ruhsat verme işlemi birel-koşul işlem olarak kabul edilmektedir92. Bununla birlikte Maden Hukuku bağlamında işletme ruhsatı verme işlemini idarenin genel, soyut, kişilik dışı, objektif kurallar koyan düzenleyici işlemlerine benzetenler de bulunmaktadır93. Bunun sebebi ise, işletme ruhsatı alan kişinin bu saha üzerinde birden fazla işletme izni alabilmesi ve işletme ruhsatının işletme izninin sebebini teşkil etmesidir. Bir başka deyişle, işletme ruhsatı düzenleyici işlemin özelliklerinden “hak doğurucu olma”yı taşıdığı için hukuki nitelik konusunda ufak bir tereddüt yaşanmaktadır.
Her ne kadar ruhsatın hukuki niteliği hususunda bu tartışmalar yaşansa da, onun tek taraflı bir hukuki işlem olduğu hususunda görüş birliği mevcuttur94. Muhatabın idareye yapmış olduğu başvuru ruhsat verme işlemini çift taraflı hale getirmez. Burada başvuru yapan kimsenin görüşü alınmamaktadır, iradesi önemli değildir. Ruhsat düzenlenme işlemi sadece idarenin irade açıklamasıyla sonuç doğurmaktadır95.
Maden Hukuku’nda ise, işletme ruhsatının idare hukuku açısından yapılan nitelendirmeden bazı farkları bulunmaktadır. MadK’nda ruhsat; “madenlerin aranması ve işletilmesi için yönetmelikte belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde Genel Müdürlükçe verilen belge” şeklinde geçmekte iken, işletme ruhsatı; “işletme faaliyetlerinin yürütülebilmesi için verilen yetki belgesi” olarak tanımlanmıştır. Farklılıkların ilki işletme ruhsatlarının çift yönlü olmasıdır. Yani işletme ruhsatı, ruhsat sahibinin idare ile ilişkisine göre farklı, özel hukuk kişileri ile ilişkisine göre farklı nitelenmektedir96. İdare ile ilişki bakımından maden işletme ruhsatı, yukarıda da belirtildiği üzere, tek taraflı bir birel-koşul işlemdir. Özel hukuk kişileri ile ilişkiler bakımından hukuki niteliği ise “maden hakkı” başlığı altında incelenecektir. Bir diğer fark ise, işletme ruhsatının ruhsat sahibine doğrudan madencilik yapma hakkı vermemesidir. Madencilik faaliyetlerine girişilmesi için ruhsat sahibinin ayrıca işletme iznini de alması gerekmektedir. Bu bağlamda işletme ruhsatı ancak işletme izni alınana kadar geçerli bir hukuki statü oluşturmaktadır97.
Doktrinde bu durum eleştirilmekte ve bazı tartışmalara neden olmaktadır. Madencinin uzun uğraşlar sonucu işletme ruhsatı aldıktan sonra bir de izin almakla uğraştırılması gereksiz bir prosedür olarak görülmektedir. Bunun çözümü ise ya alınacak izinlerin ruhsatın ön şartı haline getirilmesi ya da ruhsatların gerekli izinler alınmış bir halde ihaleye çıkarılmasıdır98. Bu durumda madenci bütün enerjisini üretime harcayabilecektir.
İşletme ruhsatı ve izninin birbirinden ayrı olmasının yarattığı bir diğer tartışma ise; hangi andan itibaren maden hakkının kazanılmış olacağıdır. Mevzuat incelendiği takdirde görülecektir ki, işletme izni almayan/alamayan madenci faaliyetlere başlayamamakta ve yapmış olduğu yatırımlar için de herhangi bir tazminat alamamaktadır99. Tabi bu durum gerekli izinlerin alınamamasında ilgili idarelerin herhangi bir kusuru olmaması halinde geçerlidir. Bu açıdan bakıldığı takdirde maden hakkının ancak işletme izni alındıktan sonra kazanılmış olduğu sonucuna varılacaktır. Aslına bakılırsa işletme ruhsatı aldıktan sonra ruhsat sahibi, işletme projesi dâhilinde olmak üzere üretime hazırlık mahiyetinde bazı çalışmalarda bulunabilmektedir. Sahaya çeşitli yatırımlar yapabilmektedir. Ancak üretime geçilebilmesi için mutlaka işletme izni alınması şart olduğundan maden hakkının bünyesinde olan yetkilerin çoğunun bu andan sonra kazanıldığı kabul edilmelidir. Fakat doktrinde bir görüş, maden hakkının işletme ruhsatı alındıktan hemen sonra kazanıldığını iddia etmektedir.
#madencilik #madenipoteği #işletmeruhsatı #madenruhsatı #hukuk #madenhukuku #madenhakkı #madencilikprojesi #madenarama #işletmeizni #madenekonomisi #madenyatağı #madensertifikası #idarehukuku #çifttaraftanlıişlem #madenprojelerininhazırlanması #madensermayeplanlaması #madensatışrejimi #madençevreizni #madenevrakları #idareyetkileri #madenresmiizni #madenhukukikavramlar #madensertifikası #madenbelgesi #işletmeplanı #işletmeteknikanaliz #madenyönetmeliği #madenterminplanı #madendevir #madendüzenlemeleri #madenkavramı #madentartışmaları #madenekonomianalizi #madenteori #madeniçinkriterler #işletmeizniolmayanmaden #madengüvenilirliği #madenruhstatüsü #madenipotekkuralları #madenrehberi #madensertifikasıdeğişikliği #işletmehakkı #madentazminat #madenüretimfaaliyetleri #madengirişimciliği #madenfinansmanı #madençıkarmastratejileri #madenüretimzorlukları #madenyatırımfaaliyetleri #madenprosedürleri #madenönizini #madenprojedeğerlendirmesi #madensahası #madenkapitalizasyonu #madenoperasyonları #madençevreselizinyönetimi #madenfaaliyetleri #madenevrakgeçerliliği #madentazminathakkı #madenyetkialımları #işletmeprojelerininonaylanması #madenipotekplanı #madenkapatmaizni #madensertifikalarınıngeçerliliği #madenyatırımfaaliyetplanlaması #işletmeiznininönemi #madencilikveçevreizni #madenciliksermayeplanlaması #madenoperasyonelplan #madendetaymühendislikprojeleri #madendüzenlemelerivemüracaat #madençıkarmatekniği #madenizniçinyetkiliidareler #madenhakkıbelirleme #madençevreplanlaması #madenhukukiveişletme #madenruhsatbağlamındaişlemler #madenhaklarındantüreyenhaklar #madensertifikasıveişletme #madenprojelerininanalizi #işletmeprojesioluşturulması #madenruhsatıanalizi #madenkriterveölçütleri #madenizinprosedürü